نقشه ذهنی یا mind map چیست؟ چگونه نقشه ذهنی بکشیم و یا چگونه نقشه ذهنی ترسیم کنیم؟ کاربرد هایی نقشه ذهنی چیست؟ امروز در قالب این مقاله جامع به اتفاق شما کاربران به سراغ نقشه ذهنی می رویم و تمامی این سوال ها را در آن پاسخ می دهیم. با ما همراه باشید.
از زمان های قدیم مردم از روش های بصری تجسم کردن، سازماندهی و درک اطلاعات استفاده می‌کرده اند. در دهه 1970، Tony Buzan تونی بوزان یکی از نویسندگان و مشاورین آموزشی معروف؛ به طور رسمی مفهوم “نقشه ذهنی” یا mind map را توسعه داد.
نقشه ذهنی چیست؟
در واقع نقشه ذهنی ، نوعی نمودار درختی است که برای بیان کلمات، ایده‌ها، فعالیت‌ها یا موارد دیگر استفاده می گردد. به طور کلی این نمودار برای تولید، سازماندهی و ساختار دهی ایده‌ها و افکار مرتبط با کار کاربرد دارد و در حل مسئله، فرایند تصمیم‌گیری و نوشتن و غیره نیز می توانید بسیار برایتان مفید باشد.
عناصر یک نقشه ذهنی به صورت ادراکی و بر اساس اهمیت مطالب در قالب گروه‌ها، شاخه‌ها و قسمت‌های متفاوت قرار می‌گیرند. نقشه‌های ذهنی را می‌توان برای مرور حافظه نیز به کار برد.
اگر قرار باشد تا به زبان ساده تر بیان کنیم، نقشه ذهنی چیزیست با اشکال رنگارنگ، یا طرح های عنکبوتی یا درختواره ( شاخه به شاخه) مانند برای نشان دادن روابط، حل مشکلات مرتبط با خلاقیت و کمک به یادآوری آن چه که آموخته اید. در واقع روش نقشه برداری ذهنی به شما کمک می کند تا راحت تر کارهایتان را انجام دهید و راحت تر مسایل درک کنید.
در این مقاله از هاو کن یو خواهید آموخت که چگونه نقشه ذهنی بسازید، چگونه آن را با دست بکشید و چگونه به بررسی مزایا و معایب برنامه های نرم افزاری مخصوص ساخت نقشه ذهنی که در بازار موجود هستند بپردازید. البته کتاب های نقشه ذهنی زیادی منتشر شده است که می توانید از آن ها نیز کمک بگیرید.
برنامه‌ریزی نقشه ذهنی
هواپیمایی را که در آسمان پرواز می کند را تصور کنید
زمانی که یک هواپیما را در آسمان می بینید و یا آن را در ذهنتان تصور می کنید، در واقع در آن لحظه تمرکز اصلی شما بر روی خود هواپیماست. اما مغز شما در آنجا نیست. مغزتان بلافاصله شروع به ساخت نقطه عطف یا پیوند با آن جسم (یا اتفاق یا مساله) می کند. این تصویر سازی ممکن است تا شامل رنگ آسمان، انواع هواپیماها، پرواز آنها، خلبانان، مسافران، فرودگاه ها و غیره باشد.
از آن جایی که ما به کمک تصاویر و نه به کمک کلمات تصور می کنیم، غالبا این روابط به صورت بصری در ذهن ما ظاهر می شوند. ذهن شما بلافاصله شروع به ساخت یک نقشه، ایجاد ارتباط بین پیوندها و مفاهیم می کند، چیزی مشابه یک وب سایت ذهنی از انواع چیزها.
حال یک عنکبوت یا یک درخت پر از شاخه را تجسم کنید
با ساخت نقشه ذهنی، شما مفهوم هواپیما را در میابید، حال کلمه “هواپیما” را ( مانند بدن عنکبوت و یا خود بدنه درخت) وسط یک تکه کاغذ سفید یادداشت کنید.
سپس از کلمه هواپیما خطوطی را با رنگ های مختلف به بیرون بکشید. (تصور کنید که این خطوط پاهای عنکبوت و یا ساقه های درخت هستند.)
در واقع قرار است که بر روی کاغذ، چیزهایی مثل خلبان و یا فرودگاه را به هواپیما نسبت دهید و ممکن است که به ازای هر کدام از این کلمات پیوند ها و کلمات دیگری به ذهنتان بیایند که آن ها را نیز می توانید توسط خطوط به کلمه ها متصل کنید.
ممکن است که در رابطه با خلبان چیزهایی از قبیل حقوق ماهیانه و فرودگاه به ذهنتان بیاید. و به همین منوال نقشه تان رشد خواهد کرد و بزرگ تر می شود.
در واقع نقشه ذهنی آشکار کننده این است که چگونه مغزتان، اطلاعات را فرا گرفته و به یاد می آورد، البته به شکل دینامیک و بصری و نه به صورت کاملا خطی و همانطوری که قبلا تصور می شد.
به عنوان مثال ثابت شده است که، نقشه برداری ذهنی در یادداشت برداری نیز بسیار کاربردی و مناسب است. به جای عیننا نوشتن هر کلمه ای که معلم یا استادتان می گوید (تفکر خطی)، موضوع سخنرانی طرف مقابلتان را در مرکز مقاله خود بنویسید. همان طور که زیرمجموعه ها، نمونه ها، تاریخ ها و سایر اطلاعات مورد بحث قرار می گیرند، شما نیز شاخه های مربوطه بدانها را بنویسید و برچسب گذاری کنید.
به روشی که مغزتان فکر می کند از آن استفاده کنید
نویسنده معروف Tony Buzan این روش را تفکر شعاعی نامیده است. زمانی که مغزتان روی چیزهایی مثل یک ایده، صدا، تصویر، احساسات و غیره قفل می شود، آن “چیز” در مرکز تفکر شما قرار می گیرد. تشعشعاتی که از آن موضوع مرکزی متشعشع می شوند، تعداد بی شماری از ایده ها، تصاویر دیگر، احساسات و غیره خواهند بود که مغز شما با آن ها ارتباط دارد.
نقشه ذهنی به شما کمک می کند تا بین بخش های مختلف اطلاعات و مفاهیم ارتباطات برقرار کنید. هر چه مغز شما پیوندها و ارتباطات بیشتری می سازد، احتمال این که آن ها در خاطرتان بمانند بالاتر خواهد رفت.
اطلاعات را بسازید، ضبط کنید، به کار ببرید و منتقل کنید
ایجاد این ارتباطات به شما این اجازه را می دهد تا هر یک از موارد ذکر شده در تیرت بالا را به سرعت و به طور موثر انجام دهید. همان طور که در حال ترسیم نقشه هستید، ساخت موارد بالا نیز به صورت ارگانیک اتفاق می افتد.
استفاده از کلمات، تصاویر، خطوط، رنگ ها، نمادها، اعداد، باعث پیوند خوردن افکاری که به ذهنتان میآیند می شود. تحقیقات نشان داده است که نوشتن و تصویرسازی هر دو در بهبود حافظه، خلاقیت و پردازش شناختی تاثیر گذارند. رنگ یک تقویت کننده قوی برای حافظه به شما می رود. قرار گرفتن موارد ذکر شده در کنار هم، یک نقشه ذهنی ایجاد می کند که از حواس چند گانه شما برگرفته شده است.
نقشه های ذهنی ابزاری هستند برای ایجاد چیزهای مختلف و در واقع راه هایی برای حل مسائل می سازند. انجام این کار نیاز به طوفان مغزی دارد. بنابراین، به عنوان مثال، می توانید از نقشه ذهنی برای چیزهایی مانند عروسی خود، دستور العمل های جدید، ساخت یک کمپین تبلیغاتی جدید ، پیشنهاد افزایش حقوق به رئیس خود و… استفاده کنید. آن چه که در مورد موضوع اصلی نقشه ذهنیتان می دانید را یادداشت کنید. این موضوع می تواند شامل موضوعاتی هم چون حل یک مشکل، مدیریت بهتر پول هایتان، تشخیص سلامتتان، تعارضات درون فردی و … باشد.
همچنین نقشه ذهنی ابزاریست برای ضبط اطلاعاتی که به طور مستقیم با یک موضوع مرتبط هستند، با کمک نقشه ذهنی می توانید حجم زیادی از اطلاعات را فشرده‌سازی کنید. به عنوان مثال، نقشه ذهنی به شما کمک می کنند تا متوجه شوید که واقعا باید از چه چیزهایی یادداشت برداری کنید، مواردی همچون ضبط دقایقی از قرار ملاقاتتان، نوشتن زندگینامه تان، استفاده از رزومه‌تان و …
نقشه های ذهنی به شما کمک می کنند تا به راحتی اطلاعات را مصرف کرده و سپس به طور بهینه از آن ها استفاده کنید و می توانند به شما کمک کنند تا چیزهای بیشتری همچون محتوای یک کتاب، صحبتتان با دیگران، برنامه هایتان و غیره را به خاطر بسپارید. همچنین می توانید برای تجزیه و تحلیل موضوعات پیچیده مانند سهام تجاری، شبکه های کامپیوتری، مکانیک ماشین ها و غیره نیز از آن ها استفاده کنید. در نهایت،می توان گفت که نقشه های ذهنی در برنامه ریزی و اجرای چیزهایی مانند تعطیلات، زمانتان، پروژه های کاری حساس و غیره نیز مفید هستند.
همچنین آن ها ابزاری قدرتمند برای ارتباط برقرار کردن به شمار می روند. مثلا می توانید برای چیزهایی از جمله سخنرانی ها، پروژه های گروهی، مکالمات احساسی، نوشته هایتان و غیره نیز از آن ها استفاده کنید.
نقشه ذهنی را می توانید با کمک دستانتان و یا با برنامه های مخصوص بسازید
ده ها سال است که انسان ها با کمک دستانشان برای خود نقشه ذهنی می کشیده اند. اما این روزها با ظهور نرم افزارهای مخصوص برای ساخت نقشه ذهنی، بسیاری از مردم دیگر با کمک رایانه هایشان این کار را انجام می دهند. این روزها به طور خاص و فزاینده ای در جهان کسب و کار برای همه چیز از جمله ضبط دقایق یک جلسه تا تکمیل مدیریت یک پروژه از نرم افزارها استفاده می شود.در واقع این یک انتخاب شخصی است و به محیط بستگی دارد.
با این وجود، طرفداران ساخت نقشه ذهنی همیشه سایرین را تشویق می کنند تا سبک مد نظر خود را پیدا کنند و آزادانه عمل کنند.
هنگام ساخت نقشه ذهنی بیش از حد سر سخت نباشید. توجه داشته باشید که در انجام این کار، از هر دو نیمکره راست و چپ مغزتان به طور فعال استفاده نمی کنید.
نقشه ذهنی متکی به فردی است که از هر دو نیمکره استفاده می کند تا شبکه ای از انجمن ها را ایجاد کند. نیمکره راست برای تصاویر، رنگ، ابعاد، تخیل و تفکر درباره “تصویر بزرگ” و نیمکره چپ برای کلمات، منطق، تجزیه و تحلیل، اعداد و تفکر متوالی است.
می توانید از طریق وبسایت www.mindmup.com نقشه ذهنی بسازید.
ساخت نقشه ذهنی با دست
شکل سوژه را نمایش دهید
نقشه ذهنی باید در نهایت نشان دهنده شکل یا معماری موضوع باشد. در واقع نقشه ذهنی این کار را با نشان دادن بصری اهمیت نسبی مفاهیم مختلف با یک دیگر و نحوه چگونگی ارتباط آن ها با هم انجام می دهد. شما می توانید تا در آینده به نقشه تان نگاه کنید و اطلاعات آن را به خاطر بیاورید. با این حال در ابتدا باید اجازه دهید تا ایده ها در سرتان رشد کنند و مطمئن باشید که بعد از آن ارتباطات بیشتری بینشان خواهید یافت.
یک ضرب المثل معروف وجود دارد که می گوید:
یک تصویر بیان کننده هزاران کلمه است
و اشاره به همین ضرب المثل راهی خوب برای درک چگونگی شکل نقشه ذهنیتان است. نقشه ذهنی باید هم تصویر بزرگ و هم جزییات را نشان دهد.
برای موضوعتان از طوفان فکری استفاده کنید
قبل از این که شروع به کشیدن کنید، می توانید از روش طوفان فکری برای موضوعتان استفاده کنید، علی الخصوص اگر اطلاعات را از قبل ذخیر نکرده باشید. مثلا چیزهایی مثل یادداشت های یک سخنرانی و یا یک جلسه.
این کار می توانید به صورت فردی و یا گروهی انجام شود و این روش به سادگی شامل نوشتن همه چیز هایی که فکر می کنید می توانند با موضوع مرتبط باشند می شود. به جای استفاده از جمله و پاراگراف، از کلمات کلیدی و یا عبارات کوتاه استفاده کنید.
در این وهله اطلاعات را سازماندهی نکنید. بلکه فقط آن ها را از ذهنتان به بیرون و روی کاغذ بکشید.
زمانی که مشغول استفاده از روش طوفان فکری هستید، از خود بپرسید که آن موضوع چگونه با آن چیزی که به ذهنتان آمده است مرتبط است و چه چیزی درباره آن متفاوت است.
بعد از انجام 2 مورد بالا، سراغ نقشه کشی و ترسیم نقش ذهنی بروید
ترسیم نقشه ذهنی کمی متفوات است. بسیاری از مردم ترجیح می دهند که مستقیم سراغ نقاشی کشیدن بروند. در هر صورت، ابتدا موضوعتان را در وسط برگه کاغذ بنویسید. اطمینان حاصل کنید که برگه خود را در جهت افقی قرار داده باشید و در وسط برگه نام موضوع را با 1 یا 2 کلمه بنویسید. یک دایره دور آن بکشید. برخی توصیه می کنند که فقط از حروف کوچک و یا بزرگ چاپ شده برای کاهش درهم و برهم ریختگی و سریع خواندن استفاده کنید. با اضافه کردن رنگ ها و دایره با کلمات بازی کنید.
در هر نقشه حداقل از سه رنگ استفاده کنید. رنگ ها به خلق ایده های جداگانه و یاری رساندن به حافظه کمک می کنند.
از کاغذ خط دار استفاده نکنید، این روش باعث می شود تا به صورت خطی تفکر کنید.
هنگام کشیدن نقشه ذهنی اولین شاخه ها را ترسیم و برچسب گذاری کنید
به سادگی یک خط به ازای هر کدام از زیرمجموعه های مهم موضوع اصلیتان بکشید که از دایره و سطر صفحه بیرون آمده اند و هر کدام از خط ها را با یک کلمه یا عبارت خیلی کوتاه و یا یک عکس برچسب گذاری کنید. از مخفف ها استفاده نکنید. مانند فرودگاه ها و خلبان ها که دو چیز مرتبط به هم هستند، تمام خطوط یا شاخه های موجود در یک نقشه ذهنی باید به یکدیگر متصل باشند و شاخه های اول باید ضخیم تر باشند.
هر کلمه یا تصویری که در نقشه ذهنی استفاده می شود باید در خط خودش باشد.
هر جا که امکان پذیر باشد از تصاویر، عکس ها و نقاشی ها استفاده کنید. به عنوان مثال، می توانید در کنار شاخه ای با زیر مجموعه منفی یک علامت توقف و در کنار یک شاخه مثبت نیز یک علامت به اضافه زرد رنگ بکشید.
به گفته نویسنده معروف Tony Buzan استفاده از فلش ها، نمادهای دیگر، فاصله ها و غیره برای اتصال تصاویر و تولید یک شبکه “غنی از تصویر” ماهیت اصلی ساخت یک نقشه ذهنی است.
سراغ شاخه بعدی بروید
این شاخه باید از شاخه قبلی نازک تر باشد. در مورد چیزهایی که مرتبط به زیرمجموعه های اولیه شما هستند فکر کنید. مسائل مهم یا حقایق مرتبط به آن ها چیستند؟ مثلا در مثال ذکر شده در این مقاله چه چیزهایی با فرودگاه ارتباط دارند. تاخیر پرواز ها؟ امنیت و نگهبانی ؟ غذا های گران قیمت فرودگاه؟ پس از آن به ازای هر کدام از آن ها یک خط شاخه مانند که از کلمه فرودگاه به بیرون آمده است بکشید. و بعد بدان یک اسم نسبت دهید. مثلا نگهبانی.
مجددا از رنگ ها و تصاویر استفاده کنید.
ترسیم شاخه ها را ادامه دهید
تا زمانی که لازم باشد نقشه ذهنی خود را ادامه دهید، به این روش ادامه دهید. رفته رفته که زیر مجموعه ها به طور فزاینده ای شامل جزییات مرتبط مانند حقایق و یا تاریخ ها می شوند، به همان نسبت نیز شاخه ها باریک تر می گردند. همچنین شاخه هایی نیز به شاخه های قبلی ای که ساخته اید نیز اضافه خواهید کرد. حتی ممکن است بعد از پی بردن و کشف چیزی که تا قبل آن به ذهنتان نرسیده بوده است، یک شاخه اصلی و اولیه دیگر نیز اضافه کنید.
برخی نیز پیشنهاد می دهند که زیر مجموعه ها را به صورت سلسه مراتبی بسازید.
بنابراین، اگر مواردی همچون “تاخیر پروازها “، “امنیت و نگهبانی ” و “مواد غذایی گران قیمت” همه زیرمجموعه های نقشه تان بودند، باید سه خط یا شاخه می کشیدید. به ازای هر کلمه یک خط. شما باید آن زیر مجموعه ای که به نظرتان مهمترین است را در بالاترین خطوط قرار دهید.
در نهایت شاخه های بیشتری اضافه کنید و یا یک نسخه باز نویسی شده بسازید
شما می توانید به نقشه تان شاخه اضافه کنید، آن را تغییر دهید و ارتباطات جدید کشف کنید. و یا می توانید یک نسخه بی عیب و نقص بسازید. نسخه دوم به شما اجازه می دهد تا با منطقتان موارد صحیح و خطاها را بررسی کنید و نتیجه آن یک نقشه ذهی شسته و رفته خواهد بود. مسلما دوست ندارید تا نقشه ذهنیتان درهم و برهم باشد. درهم و برهمی بیش از حد مانع از توانایی شما برای دیدن هم تصویر بزرگ و هم جزئیات می شود.
در هر صورت، از خودتان بپرسید که چه چیزی یاد گرفته یا آموخته اید. چه الگوهای بزرگتری کشف کرده اید؟
استفاده از اپلیکیشن ها و برنامه های ساخت نقشه ذهنی
به جوانب مثبت نگاه کنید
نرم افزارها و برنامه های نقشه برداری ذهنی به سرعت در حال گسترش ویژگی های خود هستند. حتی برخی از آن ها با وجود قابلیت های بالا نیز به صورت رایگان در دسترس هستند. به وسیله این نرم افزارها می توانید از قابلیت هایی هم چون همکاری مجازی در زمان واحد، طوفان فکری و مذاکرات، اصلاح نقشه توسط سایر کاربران، قابلیت تخته سفید، قابلیت اسکیس زدن در حین جلسات یا سخنرانی ها، استفاده شخصی از تلفن همراهتان، حل پروژه های پیچیده به صورت کامل، برنامه ریزی و غیره… استفاده کنید.
این نرم افزارها در انواع ساده تا کمی پیچیده تر وجود داردند و برای کشف قابلت هایشان فقط کافیست تا کمی درباره شان آموزش ببینید.
البته تعداد زیادی از برنامه های رده بالا در زمینه نقشه ذهنی نیز به صورت رایگان در دسترس هستند و هزینه اشتراک مابقی آن ها از حدود 4.99 دلار در ماه شروع می شود و بسته به قابلیت های نرم افزار امکان بالاتر رفتن این رقم نیز وجود دارد.
ایجاد تغییرات و یا به روز رسانی (آپدیت) در این نرم افزارها آسان است و غالبت ظاهر منظم و خوبی دارند و می توانید تا تصاویر خودتان را نیز داخل نرم افزار آپلود کنید.
به طور کلی می توانید خروجی این نرم افزارها را به صورت PDF دانلود کنید، و اگر بخواهید فرمت های بسیاری دیگری نیز برای خروجی گرفتن وجود دارند.
نکات منفی را در نقشه ذهنی ارزیابی کنید
ویژگی های این نرم افزارها متنوع و متفاوت است و همین می تواند ماهیت آزاد جریان ذهن را محدود کند. بنابراین، برای مثال، یک برنامه ممکن است تا به شما اجازه دهد که از یک زیر مجموعه یک فلش به زیر مجموعه دیگر وارد کنید و در حالی که ممکن است برنامه های دیگر این گزینه را به شما ارائه ندهند. توانایی ایجاد این نوع لینک های بصری در نقشه برداری بسیار مهم است.
بسیاری از برنامه ها به شما اجازه این را که نمی دهند که به جز موس با چیز دیگری نقاشی بکشید.
گاهی اوقات ممکن است که یاد گرفتن این نرم افزارها زمان گیر باشد و یا مبلغ شارژ و خریدشان بالا باشد. همچنین نوشتن با دست فرآیند یادگیری و حافظه را نیز تقویت می کند.
از نرم افزارهای رایگان mind mapping استفاده کنید و نظرات کاربران را نیز مطالعه نمایید
ابتدا به طور آزمایشی در نرم افزارهای رایگان چند نقشه ذهنی بسازید. در واقع این روش باعث خلق یک سری ایده های پایه ای از توانایی های نرم افزار می شود. همچنین به شما کمک خواهد کرد تا متوجه این شوید که آیا نرم افزاربه اندازه کافی برایتان سودمند بوده است تا آن را به نسخه غیر رایگان که امکانات بیشتری دارد ارتقا دهید یا خیر؟ علاوه بر این نظرات آنلاین کاربران را نیز مطالعه نمایید تا متوجه شوید برای هر کدام از مسایل و مشکلاتشان کدام نرم افزار را ترجیج می دهند. به عنوان مثال ممکن است تا یک برنامه یا اپلیکیشن برای همکاری با همکاران عالی باشد، اما برای پیگیری پیشرفت پروژه چندان مفید نباشد.
در آخر برخی از نرم افزارهای رایگانی که می توانید با آن ها نقشه ذهنی بسازید را می توانید در سطر زیر مشاهده کنید: Coggle، MindMapple و NovaMind.
برای ارسال دیدگاه خود، ابتدا وارد حساب کاربری خود شوید.
ورود